Historia Wizny

Od XI do XVw. położony nad Narwią gród w Wiźnie od XI wieku strzegł wschodniej granicy Mazowsza przed najazdami Jaćwingów i Galindów, a także kontrolował drogę prowadzącą z Mazowsza w kierunku Grodna. Była to w tym czasie najdalej wysunięta pozycja piastowska w kierunku Jaćwieży, która leżała niemal dokładnie w połowie odległości między Łomżą a Tykocinem (wzdłuż brzegów Narwi). Był to najczęściej wspominany w dokumentach tego czasu gród wschodniego Mazowsza. Gród był zbudowany z drewna przekładkowego wypełnionego gliną, obłożonego kamieniami i zwieńczonego ostrokołem. W XII wieku książę Bolesław nadał prawo spławiania towarów Narwią z Wizny do Makowa. W 1145 wielki książę kijowski Wsewołod II Olegowicz przeprowadził zwycięską kampanię w Polsce, występując po stronie Władysława II, który prowadził ówcześnie działania zbrojne przeciw Bolesławowi IV. W rezultacie tych wydarzeń polski gród Wizna odszedł do Rusi Kijowskiej - za cenę oddania właśnie tego grodu Bolesław zdołał nakłonić Rusinów do porzucenia sojuszu z Władysławem. Gród często był obiektem ataków Jaćwingów, Prusów i Litwinów. W 1286 roku gród wiski zajęli Litwini, którzy z niego prowadzili ataki przeciwko Krzyżakom. Książę Bolesław II mazowiecki po przymierzu z Litwinami przypieczętowanym małżeństwem z córką litewskiego księcia Trojdena, pozostawił w ich posiadaniu Wiznę, mimo protestów Krzyżaków. Gdy w 1294 roku Krzyżacy zdobyli i zburzyli gród w Wiźnie, książę Bolesław samodzielnie odbudował gród w roku 1296 i obsadził go swoją załogą. Od tej pory Wizna zaczęła stawać się centrum oddzielnej dzielnicy książęcej, w której od około roku 1340 rządził Siemowit IV.

Na podgrodziu około 1370–1373 roku lokowano na prawie książęcym, tj. polskim, osadę o charakterze miejskim. W 1379 roku stała się stolicą ziemi wiskiej, która graniczyła z Prusami i Litwą. W roku 1382 mazowiecki książę Siemowit IV zastawił Wiznę z całą kasztelanią Zakonowi Krzyżackiemu za 7000 florenów. Na podgrodziu mieszczącym osadę około 1390 roku został wzniesiony pierwotny kościół pod wezwaniem św. Marka. Osada ta została zniszczona przez pożar związany z napadem Litwinów w 1392 roku. W 1401 roku książę Siemowit IV wykupił zastaw od Krzyżaków. W tym też czasie odbudowano drewniany kościół na podgrodziu.

W 1435 roku nowa osada założona na północ od podgrodzia otrzymała prawo miejskie chełmińskie w związku z czym rozplanowano istniejący do dzisiaj rynek z siatką ulic. W XIV wieku na terenie dawnego piastowskiego grodu zbudowano nowy drewniany zamek z murowaną bramą. Zamek ten odnowiono około 1490 roku i wtedy prawdopodobnie powstał od strony majdanu gotycki kamienno-cegalny budynek o 3 metrowych ścianach[5]. W 1495 roku miasto wraz z ziemią wiską inkorporowano do Korony Królestwa Polskiego.

Pomiędzy XVI–XVIII wiekiem w 1525 roku zakończono budowę późnogotyckiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, który ufundowała księżna Anna Mazowiecka. W Wiźnie przebywały Anna Jagiellonka i królowa Bona Sforza. Po śmierci króla Zygmunta Augusta w kościele św. Jana złożono trumnę z ciałem króla w drodze konduktu z Knyszyna do Krakowa. W 1603 roku zamek w Wiźnie spalił się. Znaczenie Wizny spadło wraz z rozwojem Łomży. W 1710 roku król August II Mocny nadał miastu prawo do organizowania dodatkowych jarmarków. Po III rozbiorze w 1795 roku Wizna została włączono do Królestwa Prus jako część Departamentu białostockiego.

Od XIX do XX wieku sporo się zmieniło, na mocy postanowień Pokoju w Tylży, Wizna w latach 1807–1815 wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego i jego Departamentu łomżyńskiego. Od 1815 roku na mocy postanowień Kongresu wiedeńskiego obradującego po przegranej Napoleona Bonaparte, Wizna wraz z innymi terenami została zagarnięte przez Rosję. W 1860 roku Wizna miała 2573 stałych mieszkańców. Po powstaniu styczniowym Wizna utraciła prawa miejskie na podstawie carskiego dekretu. Wizna stała się częścią odrodzonego państwa polskiego w 1919 roku. W 20-leciu międzywojennym liczba ludności wynosiła ponad 3000 mieszkańców. W 1932 roku w Wiźnie odsłonięto pomnik mieszkańców poległych w obronie Polski w wojnie z bolszewikami. W 1939 roku w okolicy Wizny znajdował się jeden z punktów polskiej linii obronnej opartej o rzekę Narew. Wizna, a raczej położona na wschód od niej przeprawa przez Narew, była niezwykle ważnym punktem strategicznym. Niedaleko rozegrała się bitwa znana jako obrona Wizny.